مطالعه تزئینات موجود در مساجد بلوچستان و ریشه یابی عناصر آنان(در حوزه های سراوان، نیکشهر و خط ساحلی دریای عمان)

مسجد در بلوچستان ایران از مهم ترین و محوری ترین بنا های یک شهر به شمار می رود. مساجد بلوچستان از قدمت زیادی برخوردار نیستند، که علت اصلی آن نوسازی و بازسازی مداوم مساجد بوده است. مساجد منطقه مذکور از نقطه نظر زیبای-شناختی و تزئینات متفاوت از مساجد دیگر نقاط ایران می باشند. بر این اساس هدف اصلی در این پایان نامه مشخص نمودن عناصر تزئینی مساجد می باشد. از 90 مسجد مورد بررسی قرار گرفته که از شهرستان های سراوان، نیکشهر و حاشیه دریا عمان(چابهار و کنارک) انتخاب گردیدند، چهار دسته مسجد در مناطق مذکور شناسایی شد که عبارتند از: الف- مساجد عشایری، ب- مساجد کپری، ج- مساجد خشتی، د- مساجد جدید(با مصالح بادوام امروزی). در این پایان نامه ضمن معرفی و شرح ساختاری هر کدام از آنها، به شرح 12 مسجد گزینش شده از مساجد خشتی و جدید، پرداختیم. که علت انتخاب آنها در وحله نخست تزئینات و در وحله بعدی قدمت بوده است. در ادامه به تزئینات موجود در این مساجد پرداخته، که تزئینات از دو منظر تزئینات درونی و بیرونی مورد بررسی قرار گرفتند. تزئینات کنگره ای، تزئینات منارچه-ای(مناره کوچک)، تزئینات گل بری، تزئینات رنگی ، تزئینات خشتی و تزئینات کنده کاری بر روی چوب در مساجد خشتی مورد استفاده قرار گرفته اند. مساجد جدید نیز دارای تزئینات ذیل هستند: 1- تزئینات رنگی، 2- سیمان بری، 3- مناره ها و منارچه ها، 4- موزائیک های تزئینی 5- کاشی کاری، 6- گچ بری، 7- گنبد های، 8- شبه گنبد های تزئینی، 9- تزئینات کنگره ای، 10- تزئین نقش ماه و ستاره، 11- مشبک کاری سیمانی با بررسی دقیق مساجد منطقه مذکور از لحاظ عناصر تزئینی و فرم ساخت آنها مشخص شد که این عناصر ریشه ای برون از مرز های ایران دارند و قابل مقایسه با هیچ نقطه ای در درون ایران نیستند. چه اینکه این عناصر در معماری گورکانیان هند در شبه قاره با پیچیدگی و گستردگی بیشتر و همچنین با مصالح متفاوت ساخته شده اند. به نظر می رسد معماران مساجد بلوچستان به علت ارتباطات فرهنگی و مذهبی از مساجد شبه قاره الگوی پذیری کرده اند. چه اینکه این ارتباطات از دوران پیش از تاریخ تا دوران اسلامی دیده می شود. مقایسه عناصر تزئینی مساجد بلوچستان با بنا های اسلامی گورکانیان هند نشان داد که اگر چه از لحاظ عظمت، گستردگی و مصالح با هم متفاوتند اما از لحاظ محل اجرا و فرم مشابه هم هستند.